Talasima lepog plavog Dunava - uz mađarske čarde i maglovite vrbake (III deo)

Dok se u Dunavu niz slovačke i mađarske obale ogledaju nebo, livade, polja i obronci brda, on tiho i uporno teče. Ispod Mosta Marije Valerije šapuće o nekim davnim vremenima kojih se nijedan čovek više ne seća, samo reka i njene uspavane obale.

izvor: Fejsbuk, My Danube travel

Na obali prekoputa Šturova i Slovačke nalazi se Ostrogon, nekadašnji glavni grad Mađarske, koji je od 10. do 13. veka bio kraljevsko sedište dok ga kralj Bela IV nije premestio u Višegrad, a potom i u Budim. Prema Pesmi o Nibelunzima, on je bio i grad iz koga je vladao Atila Bič Božji, kralj Huna.

izvor: wikipedia.org

Prema ovim podacima, Ostrogon se smatra jednim od najstarijih gradova u Mađarskoj. Bogate istorije, sa ustoličenim raznim vladarima, bio je svedok važnih i burnih događaja, građenja velelepnih građevina i crkava koje su u bitkama rušene i pod najezdom tatarskih i turskih hordi uništavane. 

izvor: butter.com

Ostaci nekadašnjeg velikog grada i dan-danas su sačuvani ispod novog modernog Ostrogona pa bi se moglo reći da se jedno ogromno arheološko nalazište nalazi ispod slojeva koje je slagala bogata kultura ove viševekovne prestonice i sedište županije.

izvor: instagram.com

 

Na obali iznad Dunava, na brdu Varheđ nalazi se dvorac koji je u 10. veku izgrađen na mestu stare tvrđave i koji je kroz istoriju bio na meti raznih osvajača. Odmah pored je i Ostrogonska katedrala, najveća u celoj Mađarskoj.

izvor: wikipedia.org

A onda Dunav nastavlja dalje, sve do ušća sa rekom Ipelj, koja izvire ispod istoimene slovačke planine i tekući kroz ravnicu, odvaja granicu Mađarske od Slovačke, sve do grada Soba. Ovo je poslednji grad koji se dodiruje sa slovačkom granicom, a od početka prošlog veka sa svojih 110 metara nadmorske visine smatra se najnižom tačkom Slovačke. I taman do mesta gde dopiru najjužniji obronci gorja Tatri i ulaza u Višegradsku klisuru, Dunav se potpuno oslobađa slovačkih obala i lenjo valja kroz toplu i plodnu mađarsku zemlju.

izvor: kdvkovizig.hu

Reka dalje teče blizu planinskog lanca Boržonji, poznatijeg kao Novogradske planine, koji se uzdiže na samom severu Mađarske a zapravo je nastavak Zapadnih Karpata. Sa njegovog najvišeg vrha Čuvanjoša pruža se veličanstven pogled na okuku Dunava koja se savija pod uglom od 90 stepeni.

izvor: pfauertours.com

Ovo je oblast Nacionalnog parka Dunav-Ipelj, koji je proglašen krajem prošlog veka i u kome se nalazi spoj svega što priroda može da iznedri -  planine, brdo Višegrad, reka Ipelj, obala Dunava sa Sentandrejskim ostrvom i Panonska ravnica. 

izvor: mapio.net

Ovde se nalaze čak 33 rezervata prirode, među kojima su vrtovi, arboretumi, botaničke bašte sa preko 2 hiljade različitih biljnih vrsta i jedinstvenim primerkom mađarskog lana koji nigde u svetu sem ovde ne raste.

izvro: wikipedia.org

Tu su i zalivi, ostrva, pećine, šume, peščari, ali i zimovnik ptica koje lete na jug i rezervat zaštićenih životinja u kome se posebno radi na očuvanju ugroženih vrsta, najviše zmije šargan i ptica sive vetruške i stepskog sokola.

izvor: utazom.com

A onda Dunav u nekom svom ćudljivom ritmu skreće u čuvenu Višegradsku okuku, koja se ugnezdila između Transdanubijskih planina na desnoj i Novogradskih planina na levoj obali reke. Ona je dugo bila velika zagonetka za geologe, ali su je naučnici upornim radom razrešili. Otkriveno je da je nastala pre 15 miliona godina, nakon erupcije vulkana Keseriš, koji je stvorio kalderu i udubljenje a Dunav svojim tokom nastavio da prati njihovu južnu ivicu.

izvor: Fejsbuk, My Danube travel

Čim Dunav zavrne, na desnoj obali ga čekaju rasuti ostaci renesansne palate mađarskog kralja Matije Korvina i na vrhu brda Sibrik čuvena srednjovekovna tvrđava - Zamak Višegrad iz 13. veka, po kojoj je okuka i dobila ime i sa čijih se visina na nju pruža veličanstven pogled. Ona je podignuta nakon napada Mongola na mestu stare razrušene tvrđave i sa tri kule na svoja tri ruba ponosno se izdiže ka modrom nebu.

izvor: wikipedia.org

Palata je sagrađena vek kasnije, a u 15. veku Matija Korvin je preuredio u renesansnom duhu i ona je u to vreme bila jedina građevina ovog stila van granica Italije. Nakon opsade Turaka potpuno je uništena i do 18. veka je bila zatrpana. Iskopavanje je započelo početkom prošlog veka i ni danas se nije završilo.

izvor: wikipedia.org

U svom promenjenom smeru ka jugu reka teče i račva se stvarajući dug rukavac Sentandrejski Dunav, koji sa Dunavom oivičava istoimeno ostrvo, veliku adu na kojoj se nalazi mnoštvo voćnjaka i vinograda i postrojenje koje grad snabdeva pitkom vodom.

izvor: shutterstock.com

Na obali rukavca, podno istočnog dela brda Višegrad, ušuškala se Sentandreja, grad poznat još iz rimskog doba po svojoj "Vučjoj tvrđavi", po muzejima, galerijama i čuvenim umetnicima. Ime je dobio po svetom Androniku, jednom od 70 episkopa koji je živeo u Panoniji.

izvor: erasmusu.com

Tokom 16. veka imala je veliki značaj za istoriju Srba kada je postala njihov centar u južnoj Ugarskoj nakon doseljenja tokom Velike seobe naroda pod vođstvom patrijarha Arsenija III Čarnojevića. Danas je gradić ljupkih kuća, kaldrmisanih ulica i barokne arhitekture sa mnoštvom crkava. 

izvor: erasmusu.com

Sedište je Budimske eparhije Srpske pravoslavne crkve. U blizini se nalazi i Etnografski muzej "Stara voda", gde se, prema predanju, odmarao patrijarh Arsenije III Čarnojević.

izvor: dobrocinstvo.rs

Zajedno sa narodom ovde su se doselili i monasi iz Ravanice koji su doneli mošti kneza Lazara, sagradili kuće i malu drvenu Nikolajevsku crkvu na bregu iznad Dunava. U nju su položili mošti koje su u njoj stajale sve do 19. veka. 

izvor: sladjanamaric.blogspot.com

Grad burne istorije, paljena i obnavljana, Sentandreja je bila i ostala najznačajniji grad Srba u južnoj Ugarskoj, stecište najmudrijih srpskih glava i gospode. I dan-danas su kao spomen na ta vremena ostale crkve i muzeji iako su se nakon Prvog svetskog rata Srbi vratili u svoju zemlju. Najveća i najlepša svakako je Saborna crkva  koja je smeštena uz eparhijski dvor i Srpski pravoslavni muzej.

izvor: pinterest.com

A onda Dunav lagano stiže do glavnog i najvećeg grada Mađarske - Budimpešte.  Smešten u samom srcu Panonske nizije, najniža tačka Mađarske sa 90 metara, u grad reka ulazi sa severa prilično plitko pa po sredini obilazi oko dva rečna ostrva – Obude i Margitinog.

izvor: imgur.com

Ostrvo Obuda je prva i najveća budimpeštanska ada na koju Dunav nailazi u svom laganom putu na jug. Nastalo je od rečnih nanosa koji su se taložili na plitkom dnu. Nekada tačka na kojoj su se okupljale rimske legije, kroz istoriju je bilo i lovište, ali i mesto velikog brodogradilišta. Danas je čuveno po Siget festivalu, jednom od najvećih muzičkih događaja Evrope.

izvor: wegow.com

Odmah potom sledi Margitino ostrvo, prekriveno mnogobrojnim parkovima i centrima za rekreaciju, koje se smestilo između dva mosta – Margitinog i Arpadovog. Na njemu se pored japanske bašte, zoološkog vrta, muzičke fontane i oktagonalnog vodenog tornja- vidikovca pod zaštitom Uneska, nalazi i  Spomenik veka posvećen ujedinjenju Budima i Pešte koje se zbilo u 19. veku.

izvor: wikipedia.org

Čim se završi špic ove velike ade, nad Dunavom se raskriljuju dve obale, potpuno suprotne po svom izgledu. S jedne strane je brdoviti Budim pun krečnjačkih i dolomitskih stena, izbrazdan pećinama koje su stvorile vode Dunava. Za njega se smatra da je dobio ime po osnivaču Bledi, prethodniku Atile Hunskog, koji je u literaturi bio poznat kao Buda.

Sa druge je Pešta, koja se lagano izdiže ka istoku, a smatra se da je ime dobila po slovenskoj reči peštera – pećina. Ovaj deo grada je poznat još od rimskog doba, kada se zvao Akvinkum i bio glavni grad provincije Donje Panonije.

izvor: haloturs.rs

Ove krajeve su oko 900. godine osvojili Mađari, došavši iz daleke Azije i nikada više nisu prestajali da se bore za nju sa najvećim neprijateljima  Mongolima i Turcima.

Sa peštanske strane nalazi se simbol grada – Parlament, jedna od najlepših administrativnih građevina u Evropi. Inspirisan parlamentom u Londonu, zauzima duplo dužu obalu reke. Njegova izgradnja je simbolično označila hiljadugodišnjicu doseljenja Mađara u ove krajeve i otvorena je 1896, mada je završena tek osam godina kasnije. Podignut je u vreme najvećeg ekonomskog procvata zemlje.

izvor: stavideti.com

Dunav tiho teče pod visećim Lančanim mostom koji spaja Budim i Peštu, istočni i zapadni deo grada. U vreme gradnje, sredinom 19. veka, važio je za svetsko čudo. Zaslužni za njegovo podizanje bili su Englezi a nazvan je po mađarskom reformatoru i političaru Sečenjiju Ištvanu, koji je i predložio izgradnju. U neposrednoj blizini mosta nalazi se od mermera uklesana nula visoka 2 metra koja predstavlja spomenik, ali i nultu tačku od koje se računaju sva rastojanja u Mađarskoj.

izvor: insightguides.com

 

Najlepši i najdominantniji deo desne obale je Budimski dvorac, dvorski kompleks mađarskih vladara, čiji najstariji delovi potiču iz 13. veka. Nalazi se na vrhu Dvorskog brda i okružen je Dvorskom četvrti, poznatoj po građevinama iz srednjeg veka i baroka. Skup mnogobrojnih muzeja sa dvorcem, okolnim trgom, avenijom i obalom Dunava stavljeni su na listu Uneska.

izvor: veryhungryexplorer.com

Još jedan most čuven po svojoj gracioznosti je Elizabetin most, podignut na najužem delu Dunava, koji iznosi svega 290 metara. Dobio je ime po austrougarskoj carici Elizabeti Bavarskoj, ženi cara Franca Jozefa I, koja je ubijena 1898. Njena statua se danas nalazi u vrtu sa budimske strane mosta.

izvor: tropicisland.de

Na izlasku iz Budimpešte nalazi se ogromno ostrvo Čepel, najveće rečno ostrvo u Mađarskoj, koje s jedne strane oivičava Dunav a sa druge rukavac Rokeve Dunav. Ono je bilo prvo središte mađarskih plemena kada su se doseljavali u Panonsku niziju na kome je bio logor Arpadovog plemena. Dobilo je ime po Arpadovom konjušaru Čepelu. 

izvor: lobu.hu

Na njemu se nalazi i mesto Srpski Kovin, u kome se nalaze mnoge srpske crkve, od kojih je jedna iz 15. veka posebna kao jedina pravoslavna izgrađena u gotskom stilu.

izvor: mapio.net

Kad izađe iz Budimpešte, Dunav izlazi i iz oblasti kojom se protežu visoravni, pa konačno bezbrižno i razbaškareno može da se razlije nepreglednom ravnicom. On ovde čini zapadni obod nizije Alfeld, poznatije kao Velika mađarska ravnica, koja čini najveći deo Panonske nizije koja osim Mađarske obuhvata i velika prostranstva Slovačke, Ukrajine, Rumunije, Hrvatske i naše Vojvodine.

izvor: traveloompa.com

Ubrzo mu se priključuju i pritoke. Jedna od njih je reka Šio, otoka Baltona koja se u Dunav uliva kod Seksarda, grada Južne prekodunavske regije.

izvor: wikipedia.org

Ovo je i oblast plodnih, bujnih obala koje Dunav ćudljivo plavi pa se povlači, pa potom menja svoj put, a onaj stari ostavlja kao zaboravljen, za uživanje mnogobrojnim pticama, ribama, vodozemcima i ostalim životinjama kojima život ovde veoma prija.

izvor: wikipedia.org

Jedna od njih je i  šuma Gemenc, najseverniji ogranak velikog Nacionalnog parka Dunav-Drava, bujno zeleno prostranstvo između gradova Seksard i Baja u Južnoj prekodunavskoj regiji. 

photo Attila Morocz

To je ujedno i jedina oblast sa plimskim talasom reke koja je ostala netaknuta i sastoji se od bujnih šuma prepunih jelena, divljih svinja, roda, sivih čaplji, severnih sokolova, belorepih orlova. Krda jelena su nadaleko čuvena po primercima veličanstvenih rogova izuzetne lepote. Zbog raznolikih vodenih staništa ovde sve vrvi od riba, a na obalama koje šume od lišća vrba i topola žive izuzetno retki leptiri, panonski prelivači, ali i još mnoge druge zaštićene vrste ovih insekata. 

izvor: wikipedia.org

Sve dalje od obale protežu se šume hrastova, jasena i breza i u njima najveće stanište insekata jelenka, velikih hrastovih strižibuba i retkih vrsta paukova koji žive samo u šumama Gemenca.

photo Attila Morocz

Nabrekao od mirisa šume i burnog života pod svojom površinom Dunav ulazi u Baju, najjužniji grad u Mađarskoj koji leži na obalama ove velike reke, mnogobrojnim ritovima i močvarama i mestu gde se rečica Šugovica uliva u nju. Ime mu na turskom jeziku znači bik i postoje tvrdnje da je baš na taj način i dobio svoje ime.

izvor: wikipedia.org

I ovaj grad je imao veliku važnost za našu istoriju jer je poznat po viševekovnoj srpskoj zajednici. Najpoznatije ime poteklo iz Baje je Joakim Vujić, začetnik i osnivač srpskog pozorišta, književnik, putopisac i dramaturg.

izvor: wikipedia.org

Oko njega se nalaze mnogobrojni ritovi i močvare Bajskog kanala, rukavca koji se kod ovog grada odvaja od Dunava. 

izvor: wikipedia.org

Tako jedan rukavac ide na jug a drugi, širi, teče na jugozapad i stvara okuku na kojoj leži Mohač, važna luka i grad na tromeđi tri države – Mađarske, Hrvatske i Srbije. Ovo mesto utisnuto na rečne obale mađarske Baranje, čuveno je u istoriji, ne samo od kampova starog Rima već i zbog dve velike istorijske bitke koje su se odigrale između osmanskog i ugarskog carstva. Prva je početkom 16. veka Osmanlijama donela pobedu i mogućnost da napreduju na sever. Druga se odigrala 150 godina kasnije i  i posle nje je cela oblast oslobođena od Turaka.

izvor: magyarepitok.hu

I Mohač je grad u kome je živeo veliki broj Srba i važan deo Budimske eparhije.

izvor: Fejsbuk, My Danube travel

Odmah dalje, prateći razlivene obale reke, protegao se Nacionalni park Dunav-Drava čiji se najveći deo smestio na području Podunavlja i Podravine, prepun močvara zaštićenih Ramsarskom konvencijom. 

photo Attila Morocz

Ovo je carstvo ptica na kome se one odmaraju na putu za jug, ali i gnezde u trskama obraslim obalama. Od svih njih najveći značaj, kao zaštićene vrste, imaju crna roda i belorepi orao.

photo Edina Partenyi

Sa druge strane, uz obalu Drave nalazi se više od 400 zaštićenih vrsta ptica, biljaka i životinja, a posebno su značajni biljka crni glog i insekt tularaš.

photo Bence Mate

U oblasti nacionalnog parka nalaze se granični prelazi Bezdan u Srbiji i Batina u Hrvatskoj, čime Dunav napušta Mađarsku. Pa čim iz nje izađe, oguli strme odseke grebena Baranjske lesne zaravni i Banskog brda i zapljuskuje obale Batine.

izvor: mapio.net

 

Kod nekadašnjeg srpskog sela Aljmaša u Bačkoj, koje je postojalo do prve polovine 18. veka duž Aljmaške bare, nalazi se ušće Drave u Dunav. Ovde reka koja polazi sa alpskih padina južnog Tirola pa teče kroz Austriju, Sloveniju i Hrvatsku završava svoj put u čvrstom zagrljaju starog razlivenog Dunava.U poslednjem delu svog toka razdvaja Slavoniju i Baranju i u tom delu je plovna.

izvor: konoba-zeko.com

Ovo je oblast u kojoj se završava Bajski kanal, koji sve vreme kao rukavac teče mimo Dunava duž mađarske i srpske granice. Izuzetno bistrih i čistih voda, spušta se ka jugu pored somborskih sela da bi se ulio u Veliki bački kanal a potom nazad u Dunav.

izvor: wikipedia.org

Drugi deo južnog Bajskog kanala oslanja se na hrvatski kraj u naselju Kenđija, koju sa zapada oivičava velika nizija Karapandža obrasla šumama hrasta lužnjaka koje se protežu sve do reke. Rukavci se opet spajaju sa Dunavom u blizini hrvatsko-srpske granice i reka čini prirodnu liniju razgraničenja između dve države. 

izvor: autokucamikom.com

Nizvodno od Kenđije smestio se Zeleni otok, izletište bogato bujnim biljnim i životinjskim svetom. Nekada pravo ostrvo, od sedamdesetih godina prošlog veka prestalo je to da bude kada ga je put povezao sa obalom. Kad god je vodostaj Dunava visok, i ova ada je poplavljena. To ipak ne smeta strasnim ribolovcima da uživaju u iščekivanju koja će riba zagristi mamac – neki od mnogobrojnih šarana, smuđeva, somova ili deverika. 

izvor: instagram.com

Dok pravi meandre i ostavlja iza sebe stare mrtvaje, Dunav krivuda čas na istok čas na zapad, naizmenično ulazeći i izlazeći iz Hrvatske u Srbiju i zauvek ih tako prirodnom granicom spaja i razdvaja. Ono što im je, osim granice, još zajedničko je da na svojim obalama ostavlja ritove i vrbake neobične lepote u kojima caruje biljni i životinjski svet.

izvor: Fejsbuk, My Danube travel

Jedan od najlepših parkova prirode Hrvatske je Kopački rit, koji zajedno sa Karapandžom i srpskim Gornjim Podunavljem čini najjužniji deo velikog parka Dunav-Drava. Ne zna se u kom je delu godine ovo poplavno područje na levoj obali ušća Drave u Dunav lepše.

izvor: total-croatia-news.com

Polovinu parka zauzima specijalni zoološki rezervat  a drugu jedna od najvećih močvarnih nizija u Evropi, pa tokom godine, u zavisnosti od plavljenja Dunava i Drave, menja izgled. Neke površine se povremeno poplavljuju, pa nastaju bare, kanali i fokovi između njih, a postoji i nekoliko jezera koja nikada ne presušuju. Najveće je Kopačko a najdublje Sakadaško jezero. 

foto Goran Šafarek

Kopački rit je zaštićen Ramsarskom konvencijom i nominovan je za listu Uneska. U ovoj močvari netaknute prirode gnezdi se preko 250 vrsta ptica, uključujući orlove belorepane. Mnoge druge prezimljuju i koriste je kao stanicu na putu za jug.

izvor: nizinskahrvatska.wordpress.com

Nastavljajući niz meandre i razlivene obale, Dunav stiže do najvećeg i najvažnijeg hrvatskog grada na Dunava Vukovara, najveće rečne luke ove zemlje. On se nalazi tačno na sredini toka Dunava, na pola puta između nemačkog grada Ulma i ušća u Crno more. Na razmeđi istočne Slavonije i zapadnog Srema leži na ušću reke Vuke u Dunav, na obroncima Vukovarskog ravnjaka, najdaljih ogranaka Fruške gore. U rimsko doba desnom obalom Dunava vodio je granični, takozvani limeski put. Pa ipak, od davnina je najpoznatiji po svojoj rečnoj plovidbi. Uvođenjem parobroda u 19. veku Vukovar je dobio redovnu brodsku vezu sa Bečom i Budimom s jedne i Rumunijom sa druge strane.

izvor: total-croatia-news.com

Južnije niz Dunav nalazi se jedan od najvažnijih arheoloških lokaliteta podneblja – Vučedol, dokaz da je ovaj kraj naseljavan još od pre tri hiljade godina pre naše ere. Ovde je i Muzej vučedolske kulture i mesto na kome su pronađene mnogobrojne figure od keramike, od kojih je najznačajnija golubica, simbol grada Vukovara.

izvor: Fejsbuk, My Danube travel

Uz ovaj praistorijski kutak sljubio se i Orlov otok, mala ada koju zapljuskuje rascepljena moćna hladna reka, na kojoj blista netaknuta priroda dok se sve ori od gakanja divljih pataka i cvrkuta mnoštva ptica koji prikrivaju oprezne korake divljih svinja, lisica, srna i jelena koji često umeju da iz Karađorđeva na suprotnoj obali pregaze Dunav kad u ranu jesen opadne njegov nivo.

izvor: forum.hr

Poslednji, najistočniji grad Hrvatske koji zapljuskuju obale Dunava je Ilok. Rasutih kuća po obroncima Fruške gore, vekovima je kulturno i političko središte Srema, koji je zbog sličnog položaja na obali Dunava upoređivan sa Budimom. Obris grada poznat je po srednjovekovnim zidinama na padinama punim voćnjaka i vrtova unutar kojih se ističe plemićki dvorac i franjevački samostan sa crkvenim zvonikom iz 16. veka.

izvor: turizamzavasinas.com

Odavde se Dunav spaja sa obalama Srbije, grli neke nove gradove i ćudljivo napušta stare rukavce i mrtvaje nad kojima se roje kovitlaci sićušnih mušica i dodiruju nežne grane vrba. U svitanja izlazi iz magle koja se peni dok se tromo valja kroz brežuljke. U susret tvrđavama kao izraslim iz mirisne plodne zemlje, zlatnih polja povijenog klasja i žutih suncokreta...

izvor: Fejsbuk, My Danube travel

(Nastaviće se)

Ako ste propustili:
Talasima lepog plavog Dunava - reka koja nestaje (I deo)
Talasima lepog plavog Dunava - kroz četiri prestonice na slovo B (II deo)